Ziemia, nauki przyrodnicze – Dziecko Świata lata 3-6+, rozdział 5

Ziemia

Nie wystarczy, by nauczyciel zatrzymał się na umiłowaniu i zrozumieniu dziecka; musi on najpierw pokochać i zrozumieć wszechświat.– Maria Montessori

Zainteresowanie astronomią, ziemią, ekologią, fizyką czy chemią, a również umiłowanie coraz głębszego poznawania tych dziedzin może zacząć się właśnie teraz, kiedy dziecko wykazuje największe zainteresowanie nowymi doświadczeniami, kiedy dosłownie chłonie ono wszystko ze swego otoczenia.

Pierwsze lekcje o Ziemi odbywają się dzięki obcowaniu z naturą – doświadczeniom piasku, wody i błota, obserwowacjom wschodów i zachodów słońca, gwiazd, wizytom nad brzeg morza, dzięki dziecięcym kolekcjom skał i minerałów.

Doświadczenia ruchowo-zmysłowe

W tym wieku dziecko jest w fazie ruchowo-zmysłowej i nie potrzebuje naszych długich słownych wyjaśnień. Dopiero w wieku 6-7 lat, kiedy wyobraźnia dziecka wychodzi poza granicę zmysłów, woli ono bardziej wyjaśnienia niż doświadczeń dotykowych.

Dzieciom w wieku od 3 do 6 lat oferujemy tak zwane klucze do odkryć zmysłowych – skały, globusy, mapy w formie puzzli, fizyczne modele form ukształtowania terenu (półwysep, zatoka, jezioro, przesmyk, wyspa, cieśnina), obrazki słońca i księżyca, planet, niektórych konstelacji czy rodzajów chmur – a to wszystko z najprostszym komentarzem.

Dopiero, w wieku 6 lat i więcej, kiedy dziecko przyjmuje inne podejście w uczeniu się, które skoncentrowane jest wokół wyobraźni, jest to czas na wyjaśnienia i szczegóły o przedmiotach, które muszą być studiowane z wykorzystaniem wyobraźni, na przykład historia układu słonecznego, wnętrze ziemi i tak dalej.

Układ słoneczny

Ponieważ najbardziej logicznym sposobem przekazywania informacji jest podawanie najpierw ogólnej wiedzy, a następnie przejście do szczegółów, dlatego dziecku w wieku od 3 do 6 lat dajemy możliwość poznania układu słoncznego za pomocą zmysłów dzięki prostym przewieszkom, puzzlom, a następnie globusom, obrazkom i książkom. W sypialniach nawet najmłodszych dzieci spotkać można przewieszki przedstawiające układ słoneczny czy kolekcje skał.

Globus i mapy w formie puzzli

Globus jest prawdopodobnie najważniejszym przedmiotem wprowadzającym w nauki przyrodnicze w każdym domu. Przeszłość i teraźniejszość spotykają się, kiedy szukamy miejsc, z których pochodzą różne rośliny czy literatura (na przykład tulipany z Holandii, Pismo Święte z Bliskiego Wschodu).

Możemy wskazywać na globus i pokazywać różne miejsca, kiedy dostajemy kartkę pocztową od znajomych, lub kiedy jakieś państwo wymienione zostało w wiadomościach, kiedy jemy ryż pałeczkami lub słuchamy muzyki z różnych części świata.

Mapy w formie puzzli dają dziecku możliwość poznania kształtów kontynentów i oceanów. Dzieci, które mają coraz większą wiedzę o Ziemi chętnie wykorzystują puzzle. Dzieje się tak dlatego, że puzzle łączą w sobie dziecięcą potrzebę ruchu oraz potrzebę rozpoznawania kształtów.

Formy ukształtowania terenu

Dzieci uwielbiają kopać w piasku, by tworzyć wyspy, jeziora, półwyspy czy inne formy ukształtowania terenu. W klasach Montessori tworzą one różne formy ukształtowania terenu korzystając z gliny i foremek. Cieszy je poznawanie nazw i uzupełnianie foremek wodą, a czasem puszczanie na wodzie małych stateczków z łupki orzecha.

Ekologia

Nie jest to wiek na skupianie się na wszystkich problemach zagrażających Ziemii. W tym wieku dzieci czują się jakby jedno ze wszystkim, co jest stworzone i przedstawienie wszystkich problemów zbyt wcześnie może powodować ból i zamknięcie się w sobie. Zamiast tego skupiamy się na dziecięcej miłości do piękna, dbania o różne rzeczy, wiedzy i języka. Dajemy mu więc zmysłowe doświadczenia skał, form ukształtowania terenu, chmur, gwiazd oraz możliwość pracy z ich modelami poprzez na przykład puzzle. Następnie podajemy dziecku ich nazwy. Te wszystkie doświadczenia i wiedza prowadzą do naturalnej troski i odpowiedzialności za Ziemię w późniejszym wieku, ponieważ dzieci „kochają to, co wiedzą”.

Eksperymenty naukowe

Ziemia uformowała się dzięki regułom obowiązującym w prostych eksperymentach fizycznych i chemicznych. Dajemy więc dziecku poeksperymentować w sposób ruchowo-zmysłowy. To nie czas na mnóstwo słów i wyjaśnień. Zamiast tego w otoczeniu dziecka umieszczamy proste materiały naukowe, z którymi dziecko może pracować tak długo, jak tego pragnie, a poprzez to absorbować te proste zasady, które poprowadzą później do większego zainteresowania i studiowania nauk przyrodniczych.

Dzieci w tym wieku uwielbiają pracować z wodą, magnesami, bateriami, świecami i innymi prawdziwymi przedmiotami, które są kluczem do prostych praw fizyki i chemii.

Jednym z eksperymentów, które często znajdziemy w klasie dla dzieci od 3 do 6 lat jest eksperyment zwany najprościej 'Tonie i pływa”. Aby go wykonać potrzebne bedą:

• koszyk z różnymi przedmiotami
• mata winylowa (cerata) na której dziecko pracuje
• przezroczysta szklana miska
• dzbanek, by przynieść wodę i napełnić miskę
• wiaderko, do którego przelewa się wodę, by wylać ją do zlewu, kiedy eksperyment jest skończony
• mała ściereczka, by wytrzeć wszystko po zakończeniu eksperymentu.

Pokazujemy dziecku jak ostrożnie umieścić jeden z obiektów w wodzie i obserwować, czy utrzymuje się on na powierzchni czy tonie. Obiekty, które toną odkładamy z jednej strony miski, a te które unoszą się na powierzchni z drugiej strony.

Nie mówimy i nie wyjaśniamy tego zjawiska z naszego punktu widzenia, nie nazywamy niczego, raczej dajemy dziecku szansę na zagłębienie się w problem i powtarzanie eksperymentu, kiedy tylko ma ono na to ochotę. Czymś zupełnie naturalnym dla dziecka jest wykonywanie tych wszystkich czynności, uważne wytarcie wszystkich przedmiotów ściereczką i nieustanne powtarzanie tych kroków, które prowadzą do głębokiego i samodzielnego zrozumienia zasad fizyki. Takie pojęcia jak 'tonie’ czy 'unosi się na wodzie’ wprowadzamy dopiero wtedy, gdy dziecko pracowało już jakiś czas nad tym eksperymentem. Zdarza się, że dziecko zna już te słowa zanim mu je wprowadzimy.

Lekcje

Choć komputery i telewizja są sposobem na edukawanie, nie jest to najlepsza forma uczenia się dla dzieci w tym wieku. Wyobraź sobie różnicę pomiędzy przebywaniem na wzgórzu i oglądaniem zachodu słońca, kiedy lekki wiatr owiewa twoją twarz, a oglądaniem zachodu słońca w telewizji. Małe dzieci uczą się za pomocą wszystkich swoich zmysłów, a doświadczenia, które są wielozmysłowe pozostają w nich na całe życie.

Udana lekcja składa się z cichej prezentacji użycia jakiegoś materiału – puzzli, wykonania eksperymentu itd, który dziecko może następnie używać tak często, jak tylko wzbudza to jego zainteresowanie. Najnowsze badania nad mózgiem pokazują, że części mózgu odpowiedzialne za wzrok i słuch używane są przez małe dzieci w innych momentach. Dlatego demonstrowanie i wyjaśnianie czynności w tym samym czasie zaburza zdolność dziecka do koncentracji i skupienia się na pracy. Badania te nie były znane Marii Montessori, jednak nieustannie obserwowała ona różnicę w uwadze dziecka, któremu lekcja została zaprezentowana w ciszy, a dziecka które musiało w tym samym czasie przypatrywać się i słuchać.

Sztuka i język

Jednym z najważniejszych elementów w procesie uczenia się jest możliwość wyrażenia tego, co zaczęło się rozumieć poprzez sztukę, muzykę, język lub w inny namacalny sposób.

Dzieci uwielbiają tworzyć oryginalne prace związane na przykład z mapami w formie puzzli, i jest to najprostszy sposób poznawania nazw kolorów, kształtów, kontynentów, oceanów, rzek dla dzieci poniżej szóstego roku życia. Wtedy dziecko chce wszystkiego dotykać i poznać nazwy wszystkich rzeczy, które go otaczają.

Wielu z nas zdumiewa się faktem, że małe dzieci mają taką ogromną zdolność zapamiętywania nazw kontynentów, państw, flag, form lądowych, rodzajów dinozaurów, ras psów, itd. Nie jest to jednak niczym niezwykłym, gdyż dziecko poniżej szóstego roku życia jest w fazie rozwoju szczególnie wrażliwej na język. Dziecko nauczy się tysiące słów, jeśli otrzyma odpowiednie doświadczenia zmysłowe z tymi słowami związane.

Żyję w niebie. Mój dom to kula, która obiega Słońce. Nazywamy ją Ziemia. – Dr Maria Montessori

——————–

Tekst ten pochodzi z katalogu Child of the World przetłumaczonego przez nas za zgodą autorki na język polski. W wersji polskiej nosi on tytuł Dziecko Świata. Autorką oryginalnego angielskiego tekstu jest Susan Stephenson. Więcej informacji na temat Child of the World oraz Susan Stephenson możecie znaleźć na stronie firmy Michael Olaf.