Radosne Dziecko – Pierwszy Rok: Łagodne Początki

PRZYGOTOWANIE RODZICÓW

Badania wykazują, że wymiar i jakość opieki, jaką mamy zapewniają swoim dzieciom są silnie uwarunkowane sposobem, w jaki spędzają oni wspólnie czas podczas pierwszych dni po porodzie. – Dr Silvana Montanaro, Lekarz Medycyny

Podczas pierwszego roku życia całym światem dla niemowlęcia jest jego rodzina. Kiedy para jest gotowa na pierwsze dziecko oznacza to, że ma ona zamiar wcielić się w tą najważniejszą rolę, jaka istnieje. Niesamowite i smutne jest, że dorośli poświęcają o wiele więcej czasu i energii na przygotowanie własnej kariery, budowanie domu, lub inne starania, niż na przygotowanie się do bycia rodzicami, chociaż jest to zadanie dużo bardziej wymagające i długofalowe. Najlepiej więc zacząć uczyć się, co oznacza bycie dobrymi rodzicami na długo wcześniej zanim narodzi się dziecko.

Moją pierwszą odpowiedzią na pomysły zawarte w zaleceniach Montessori na czas od narodzenia do trzeciego roku życia była naturalna obrona naszego sposoby wychowywania dzieci. W końcu „okazały się one w porządku”. Jednak widząc cudowne rezultaty osiągane w wielu domach wykorzystujących pomysły tutaj zamieszczone można zauważyć, że rzeczywiście istnieją lepsze pomysły na ten pierwszy okres życia, dlatego jesteśmy szczęśliwi, że możemy przekazać te informacje.

Pierwsze minuty i godziny są najbardziej wrażliwymi momentami dla dziecka i rodziców. Jest to czas, kiedy budzi się naturalny instynkt rodzicielski, zaczyna się więź. Dziecko zaczyna wtedy rozwijać w sobie zaufanie do ludzi, którzy je otaczają oraz poczucie, że nasz świat jest na tyle radosnym miejscem, by chcieć w nim przebywać. Jednym z najważniejszych elementów w otoczeniu niemowlęcia jest kochający i mądry rodzic. Żaden przedmiot nie jest w stanie zastąpić czasu i uwagi podczas tych pierwszych miesięcy i lat.

DELIKATNÓŚĆ WSPÓLNOTY RODZINNEJ W CODZIENNYM ŻYCIU

Dotyk, przytulanie, śmiech, śpiewanie są nieodzowne już od pierwszych dni. W ten sposób nowonarodzone dziecko i jego rodzina rozwijają miłość i zaufanie, przyjaźń i szczęście jako grupa osób.

Musimy pamiętać jednak, że natura wpoiła w nas wewnętrznego doradcę, który przypomina nam, kiedy jest czas na sen, na pobudkę, na jedzenie czy na ruch. W czasie po narodzeniu, kiedy rodzina uważnie obserwuje potrzeby niemowlęcia i nie przerywa naturalnego procesu rozwoju taka wewnętrzna mądrość może uchronić przed wieloma potencjalnymi problemami.

Oto kilka przykładów.

1. Spróbuj nie przeszkadzać w śnie i nie rozbudzaj śpiącego dziecka
2. Zapewnij miejsce, cienki materacyk lub matę w każdym miejscu w domu, w którym rodzina spędza razem czas, by dziecko mogło naturalnie zasypiać, budzić się, ćwiczyć ruchy i obserwować codzienne życie.
3. Jeśli dziecko jest głodne nakarm je, jeśli tylko to możliwe. Wypróżnij daną pierś całkowicie i zaczekaj chwilę, aż dziecko zwolni ssanie i uchwyt, nie rozpraszając się lub przerywając posiłku.
4. Jeśli tylko to możliwe zapewnij mamie i dziecku prywatny czas, by w czasie karmienia byli tylko we dwoje, nierozpraszani przez telefony, telewizor, czytanie czy rozmowy innych. Relacja rozwinięta w czasie karmienia jest modelem dla każdej bliskiej relacji, jaką budujemy w naszym życiu. Niemowlę nie tylko je, ale również uczy się kochać.
5. Obserwuj, słuchaj, patrz i kontempluj … poznaj, co oznacza każdy dźwięk, grymas twarzy, ruch ciała.
   W przeciwieństwie do powszechnej opinii, że niemowlę „tylko je i śpi” zobaczysz, że chce ci ono przekazać wiele ważnych rzeczy.
6. Unikaj uspokajania dziecka za każdym razem przy piersi, a także smoczków, ponieważ prowadzi to do przejaskrawienia zaspokajania potrzeb przez trzymanie czegoś w ustach. Zamiast tego możesz mu dodać otuchy przez mówienie do niego, dotyk, przytulenie, śpiewanie, wspólną zabawę. Wyobraź sobie, jakbyś się czuł(a), i jakbyś wyglądał(a), gdybyś każdą swoją potrzebę zaspokajał(a) poprzez jedzenie.

Najlepszym prezentem, jaki możemy ofiarować dziecku jest poznawanie jego fizycznych, umysłowych i uczuciowych potrzeb, oraz wiedza jak te potrzeby zaspokajać. Doświadczając tego wewnętrznego doradcy, mądrości naszych dzieci
i podążając za dzieckiem uczymy się czegoś o sobie, o życiu, i to jest prezent od dzieci dla nas.

UBRANIA I MATERIAŁY

Taka sama, najwyższej jakości naturalna bawełna, jaką spotykamy w dziecięcym topponcino (rodzaj rożka) jest najlepszym materiałem na pościele, maty do zabaw, ubranka, pieluchy i wszystko, czego nowonarodzone dziecko dotyka swoją wrażliwą skórą.

Niektóre dzieci odkrywają własną twarz dzięki swoim dłoniom będąc jeszcze w łonie mamy, a już na pewno tak szybko jak to tylko możliwe po narodzeniu. Lepiej jest więc obcinać krótko paznokcie u rąk i nóg niż nakładać rękawiczki i skarpetki. Pozwala to na codzienne doświadczenia za pomocą dotyku coraz bardziej znajomych przedmiotów. Odkryte dłonie i stopy są również bardzo ważne w nauce przewracania się, raczkowania, podnoszenia się i chodzenia.

Jeśli twoje dziecko poczuje się przestraszone podczas przebierania ważne jest, by zwolnić i uspokoić dziecko delikatnie, powiedzieć mu, co właśnie robisz bardzo spokojnym głosem, i nie spieszyć się wcale. W ten sposób dziecko uczy się zaufania, że przebieranie i ubieranie są bezpiecznym i radosnym doświadczeniem.

ROZWIJANIE ZAUFANIA DO ŚWIATA

Jeszcze do niedawna przyjęło się uważać, że dzieci nie są świadome lub też, że nie posiadają one żadnych wspomnień
z wczesnego dzieciństwa. Teraz wiemy już, że najsilniejsze, najgłębsze i najdłużej pozostające w naszej pamięci wspomnienia formowane są w pierwszych latach życia. Dzisiaj powszechnie uważa się, że w pierwszych miesiącach życia dziecko rozwija swoją podstawową postawę wobec świata. Jak możemy więc wspomóc dziecko w rozwoju zaufania od samego narodzenia?

Przez ostatnie miesiące spędzone w łonie matki dziecko przyzwyczaja się do odgłosów wydawanych przez jego najbliższą rodzinę oraz bicia serca swojej mamy. W pierwszych tygodniach po urodzeniu dziecko uspokaja się słysząc te same odgłosy, które słyszało w czasie ciąży, a podczas karmienia piersią wsłuchuje się w bicie serca swej mamy. Staje się ono teraz bardziej świadome głosów rodziny i jak brzmią one poza łonem, oraz może odczuwać zapach i dotyk rodziców i rodzeństwa. Tego rodzaju doświadczenia budują w dziecku poczucie bezpieczeństwa. Dni spędzone tylko z rodziną umacniają tę niezwykła więź.

Kiedy dziecko przyzwyczaja się do życia poza łonem zapewnij mu delikatne ubrania i przyciemnione światło w jego pomieszczeniu. „Topponcino” (rodzaj rożka) używane jest, by zapewnić bezpieczeństwo podczas trzymania, czy przekazywania dziecka innej osobie. W takim subtelnym podtrzymaniu dziecko czuje się bezpieczniej.

Możemy uczyć się słuchać dźwięków wydawanych przez dziecko, przypatrywać się spokojnie, obserwować wyraz twarzy i ruchy ciała, oraz rozumieć, co ono chce nam powiedzieć, poznać tego jedynego w swoim rodzaju człowieka. W ten sposób przekazujemy mu również wiadomość, że troszczymy się o niego i, że świat to bezpieczne miejsce.

Bardzo smutny jest fakt (wynikający z braku zrozumienia, jak ważne są pierwsze lata życia), że opiekunowie i inni ludzie opiekujący się niemowlętami są niedoceniani w naszej kulturze. Zwykle są oni nisko opłacani. W rezultacie w tych zawodach istnieje bardzo wysoki współczynnik rotacji kadr. Dzieci w takiej sytuacji nawiązują relacje, które następnie są zrywane, dzieci czują się więc opuszczone. Przychodzi nowa osoba dzieci znów budują więź, która kolejny raz musi być zniszczona i tak bez końca. Podczas planowania rodziny najlepiej jest, jeśli rodzice ustalą, kto będzie się opiekował ich dzieckiem tak szybko jak to tylko możliwe.

Im więcej pomysłów, planowania, czasu i energii włożymy w opiekę nad naszymi dziećmi w tych pierwszych dniach, tygodniach i miesiącach, tym bardziej będziemy je wspierać w tworzeniu lepszego fundamentu dla rozwoju fizycznego i emocjonalnego.

BUDOWANIE WIARY W SIEBIE

Wzajemne oddziaływanie na siebie dziecka i otoczenia buduje wiarę w siebie począwszy od pierwszego roku życia. Własnymi siłami uczy się ono wyruszać w świat, dotykać i chwytać przedmioty, którym się przypatruje i pragnie do nich dotrzeć.

Z kochającą i rozumiejącą pomocą dorosłych, starszych dzieci oraz otoczeniem zaspokajającym zmieniające się potrzeby dziecka dowiaduje się ono, że jest zdolne i silne, że jego wybory są mądre, że jest dobrym człowiekiem.

NATURALNY ROZWÓJ I DZIECIĘCE POSZANOWANIE WŁASNEJ OSOBY

Istnieje silne powiązanie pomiędzy opanowaniem zdolności porozumiewania się i poruszania się, a rozwojem poczucia szacunku do samego siebie i dobrego zdania o sobie samym. Ilu z nas potrafiłoby lepiej 'kochać siebie dokładnie takimi, jakimi jesteśmy”, gdyby nasze wysiłki w budowaniu własnych umiejętności były szanowane w tych pierwszych latach naszego życia?

Pierwsze dwa lata życia są najważniejsze. Obserwacja udowadnia, że małe dzieci obdarzone są niezwykłymi zdolnościami umysłowymi i wskazuje na nowe sposoby ich formowania – dosłownie „edukowanie poprzez współdziałanie z naturą”. Tutaj więc zaczyna się nowa ścieżka, na której to nie profesor uczy dzieci, ale dzieci uczą profesora. – Dr Maria Montessori, Lekarz Medycyny

Bycie czułym na próby komunikacji oraz zapewnienie możliwości swobodnego poruszania się w bezpiecznej
i ograniczonej przestrzeni dziecięcego pokoju, lub zabezpieczonego salonu potrafi uczynić dla budowania poczucia własnej wartości u dziecka o wiele więcej, niż cokolwiek innego.

Każde dziecko posiada swój unikalny projekt własnego rozwoju. Jedno dziecko może pracować nad koordynacją pomiędzy okiem i ruchami dłoni, podczas gdy inne w tym samym wieku będzie koncentrować się na wydawaniu dźwięków, podnoszeniu się lub przesuwaniu całego ciała. Jedno dziecko może być zainteresowane siedzeniem i jedzeniem przy stole, a inne w tym samym wieku może być zadowolone z bycia karmionym piersią. Jedno dziecko będzie cieszyło się z umiejętności sikania do nocnika, inne w ogóle nie będzie tym zainteresowane. Obserwacja, słuchanie, szacunek i nie wchodzenie w drogę to najlepsze, co możemy zrobić, by wspierać indywidualność dziecka.

Swobodne poruszanie się oznacza bycie zdolnym do poruszania własnym ciałem bez użycia żadnych sztucznych pomocy (jak na przykład chodziki), zgodnie z rozwojem własnych zdolności, stopniowo ucząc się sięgać i łapać, obracać, raczkować, siadać, podnosić się i chodzić – wszystkie te czynności czyniąc samodzielnie.

Zabawki, które są odpowiednie dla danego etapu rozwoju mogą ten rozwój wesprzeć. Na przykład, kiedy dziecko zaczyna raczkować i czuje potrzebę poruszania się pomocą może być tocząca się zabawka lub piłka, która popchnięta porusza się tylko na małą odległość. Istnieje nadmierna ilość wymyślnych i sprzecznych recept na to, jak pomóc dziecku w rozwoju ruchu. Najlepsza porada to nauczyć się podążać za dzieckiem. Każde dziecko jest wyjątkowe i nie istnieje prosta odpowiedź na to, jak je traktować.

PRZYGOTOWANIE DOMU NA PRZYJĘCIE NOWONARODZONEGO DZIECKA

Kiedy przygotowujesz pokój dla dziecka, połóż się na podłodze na środku pokoju i rozejrzyj się, posłuchaj. Będzie tu bezpiecznie? Interesująco? Pięknie? Spokojnie? Czy będzie wystarczająco przestrzeni na swobodne poruszanie się?
Ze względu na silne poczucie porządku u dziecka najlepiej, jeśli jego pokój pozostanie nie zmieniony przez pierwszy rok życia. Dlatego ważne jest, by odpowiednio pomyśleć i zaplanować to pierwsze otoczenie.

Przyglądałam się kiedyś radosnej i pełnej życia aktywności małego kotka w naszym domu i nie mogłam się powstrzymać przed porównaniem tego do ciekawości i potrzeb małego dziecka. Kociak testował samego siebie w umiejętności poruszania się w każdym możliwym kierunku w naszym salonie, uważnie obserwując każdy przedmiot i wybierając najlepszy sposób, by przejść obok niego, pod nim lub ponad nim. Przypomniałam sobie wtedy, jak obserwowałam dzieci, którym pozwolono na swobodne poruszanie się w przygotowanym otoczeniu.

Wyobraź sobie, w jaki sposób oddziaływałyby na ten naturalny rozwój kotka takie przedmioty jak kocie łóżeczka ze szczebelkami i przykryciem, huśtawki, chodziki i smoczki. Nieustannie zastanawiam się jak możemy pomóc dzieciom w odkrywaniu ich własnego ciała i rozwijaniu ruchów pełnych wdzięku i pewności. Nowonarodzony ma przed sobą ogromną pracę do wykonania i dlatego ważne jest, by stworzyć dla niego najlepsze naturalne i pomocne otoczenie.

Już w łonie matki dziecko ćwiczy własne mięśnie i słucha dźwięków. Po narodzeniu stopniowo uczy się ono samodzielnie poruszać i odkrywać otoczenie za pomocą wszystkich dostępnych mu zdolności zmysłowych i ruchowych. Będzie ono swoimi oczami studiować szczegóły swojego pokoju, a uszami słuchać uważnie każdego dźwięku. Po tym jak wzmocni ramiona i nogi przez dziecięce rozciągania będzie próbować dostać się do każdego przedmiotu, by odkrywać go jeszcze dogłębniej.

Każde dziecko ma unikalny moment na naukę raczkowania, by dotrzeć do przedmiotów, którym wcześniej tylko się przypatrywało i w końcu je uchwycić. Odkrywanie, najpierw wizualne, a następnie dotykowe, jest niezwykle istotne dla wielu dziedzin ludzkiego rozwoju. Jeśli zamiast łóżeczka ze szczebelkami czy kojca zapewnimy niskie łóżko lub materac położony na ziemi w całkowicie bezpiecznym pokoju, wtedy dziecko może swobodnie przyglądać się swojemu otoczeniu i odkrywać go.

Łóżko dla dziecka powinno być tak dobrane, by dziecko potrafiło samodzielnie na niego wchodzić i z niego schodzić tak szybko, jak tylko będzie ono potrafiło raczkować. Najlepszym pomysłem na takie łóżko może być dwuosobowy materac taki, jaki używają dorośli, położony na ziemi. Takie rozwiązanie prócz funkcji wspierającej rozwój ma również ogromny udział w zapobieganiu problemowi płaczu dziecka spowodowanego znudzeniem czy przemęczeniem. Można myśleć o tym, jako o kojcu, którym jest cały pokój dziecka z barierką w drzwiach i przeanalizować każdy szczegół tego pokoju pod względem bezpieczeństwa i atrakcyjności. Jeśli nowonarodzone dziecko będzie dzielić pokój z rodzicami czy rodzeństwem nadal możemy zapewnić wystarczająco duże, bezpieczne i interesujące otoczenie.

W końcu przyjdzie moment, kiedy dziecko odkryje cały swój pokój zabezpieczony barierką w drzwiach i stopniowo będzie mogło wychodzić z niego swobodnie i samodzielnie do pozostałych zabezpieczonych i interesujących pomieszczeń w domu.

Są to początkowe stadia niezależności, koncentracji, ruchu, poczucia własnej wartości, podejmowania decyzji, zbalansowanego i zdrowego rozwoju ciała, umysłu i ducha.

UBRANIA, KTÓRE WSPIERAJĄ SWOBODĘ RUCHU I ROZWÓJ

Jeśli dłonie i stopy dziecka są chłodniejsze niż reszta ciała, jest to zupełnie naturalny stan. Temperatura jest bardzo istotna, ale tak samo ważna jest swoboda ruchów!

Kiedy dziecko zaczyna się czołgać, co w otoczeniu wspierającym swobodę ruchu może się zdarzyć dużo wcześniej niż się spodziewamy, musi ono pocierać swoimi kolanami o podłoże. Pamiętam dobrze ten dzień, kiedy włożyłam po raz pierwszy sukienkę mojej córce dokładne w czasie, gdy uczyła się ona raczkować. Sukienka sięgała trochę poza kolana i uniemożliwiała ruch. Była to więc na jakiś czas ostatnia sukienka, ponieważ dla mojej córki umiejętność raczkowania okazała się dużo bardziej istotna niż pokazanie wszystkim, że jest ona dziewczynką!

PRZYWIĄZANIE I ROZŁĄKA, PRZYGOTOWANIE DO ODSTAWIENIA OD PIERSI I NAUKI UŻYWANIA TOALETY

Dzieci w tak zwanych niemowlęcych społecznościach (nazwa określająca ośrodki opieki nad niemowlętami), które noszą bawełniane pieluchy uczą się używać toalety w tym samym czasie, w którym ćwiczą wstawanie i chodzenie. Opiekunowie zwani Asystentami dla Niemowlęctwa (z ang. Assistants to Infancy) szczegółowo zapisują, kiedy dziecko sika i na tej podstawie w przewidywalnych momentach oferują mu nocnik nie naciskając jednak na dziecko w żaden sposób. Dzieci uwielbiają uczyć się siadać na niewielkim krześle obok nocnika, ściągać pieluchy i korzystać z nocnika tak samo, jak lubią naśladować inne czynności, które dzieją się wokół nich.

Pierwszy rok życia odznacza się niezwykłym rozwojem niezależności. Najpierw dziecko opuszcza bezpieczne łono, ponieważ przyszedł czas, aby poruszać się i wzrastać jako oddzielny organizm. Następnie uczy się ono raczkować, podnosić, wstawać i chodzić. W ogromnym stopniu chłonie ono język, który używany będzie później. Odstawienie od piersi i nauka używania toalety, kiedy są odpowiednio przygotowane, mogą być dla małego dziecka zupełnie naturalnym i przyjemnym okresem przejściowym.
Potrzeba uważnej obserwacji i mądrości rodziców, aby wiedzieć, kiedy dziecko podejmuje każdy kolejny krok, a wsparcie i zachęcenie dorosłego jest najbardziej efektywną formą pomocy w tym istotnym rozwoju poczucia bezpieczeństwa i niezależności. Musimy zawsze być na miejscu i dostępni dla naszego niemowlęcia, umiejąc jednak usunąć się w cień, kiedy nie jesteśmy potrzebni.

Im silniejsze jest początkowe przywiązanie dziecka i matki, tym proces rozłączania będzie przebiegał z większymi sukcesami. Przykładem silnej więzi jest karmienie piersią. Relacja pomiędzy mamą i dzieckiem w momencie karmienia jest niezwykle istotna, ponieważ staje się ona modelem dla późniejszych relacji. Pomyśl o tym sygnale miłości, jaki matka przekazuje dziecku, kiedy ofiarowuje mu niepodzielną uwagę, kontakt wzrokowy, uśmiech i śpiew. Przesłanie jest zupełnie inne, kiedy podczas karmienia mama czyta, ogląda telewizję lub rozmawia z kimś innym. Ten okres minie bardzo szybko więc powinniśmy wspierać tę niezwykłą więź rodzicielską, która pojawia się w czasie karmienia.

Należy również pamiętać o psychologicznym efekcie, jaki niesie ze sobą zaspokajanie zbyt wielu potrzeb przez usta. Zamiast karmić dziecko, jako odpowiedź na każde negatywne dziecięce uczucie – zmęczenie, ból, podenerwowanie – powinniśmy w takich sytuacjach zaoferować mu czułe pocieszenie i zachęcać dziecko do jedzenia tylko wtedy, gdy czuje się głodne. Takie podejście pomaga dziecku pozostać w zgodzie z własnymi naturalnymi i zdrowymi potrzebami żywieniowymi wyrastając na dorosłego, który je by się pożywić, a nie by zaspokoić jakieś potrzeby psychologiczne.

MATERIAŁY WSPIERAJĄCE NATURALNY ROZWÓJ I WIARĘ W SIEBIE

Niewielki stół i krzesło umieszczone w otoczeniu dziecka w czasie pierwszego roku zapewnią mu znajomą przestrzeń, kiedy będzie chciało jeść samodzielnie używając miski i łyżki. Pierwsze takie próby mogą zdarzyć się wcześniej niż myślimy.

Podobnie, znajomy dla dziecka nocnik zachęci je, by go używać tak szybko jak tylko dziecko będzie na to gotowe. Dzieci uwielbiają same rozbierać się z bawełnianych pieluch siedząc na niewielkim drewnianym krześle stojącym tuż obok nocnika. Mogą zacząć to robić tak szybko, jak tylko nauczą się chodzić.

Nie ma miejsca na żaden nacisk, nagrody i kary, czy decydowanie dorosłego, kiedy dziecko powinno zacząć naukę samodzielnego jedzenia czy używania nocnika. Otoczenie jest przygotowane i dziecko ma swobodę, by je odkrywać i naśladować w naturalnych dla siebie etapach rozwoju.

Małe dziecko oddziałujące na otoczenie, i z tego otoczenia czerpiące, zyskuje zaufanie do siebie samego, które jest podstawą wiary w siebie. Uczy się ono własnymi siłami wychodzić w świat, dotykać i łapać przedmioty, które go przyciągają. Z czułym wsparciem dorosłego i starszych dzieci oraz w otoczeniu, które zaspokaja zmieniające się potrzeby dziecko uczy się, że jest zdolne do wielu rzeczy, jego wybory są mądre, i że jest dobrą osobą.

KONIEC PIERWSZEGO ROKU

Kiedy fundament został położony, nauka dziecka w przyszłości będzie łatwiejsza. Takie dzieci mają pozytywny wizerunek siebie samego i zaufanie, że świat jest wspaniałym miejscem. Ufają one sobie i swoim zdolnościom do funkcjonowania w takim świecie. – Judi Orion, Trenerka Montessoriańskich Asystentów dla Niemowlęctwa, Stany Zjednoczone, Australia, Japonia, Chiny

———————————————-
Tekst ten pochodzi z katalogu The Joyful Child przetłumaczonego przez nas na język polski. W wersji polskiej nosi on tytuł Radosne Dziecko. Autorką oryginalnego angielskiego tekstu jest Susan Stephenson. Więcej informacji na temat The Joyful Child oraz Susan Stephenson możecie znaleźć na stronie firmy Michael Olaf.