Edukacja Montessori może być widziana jako trójkąt łączący DZIECKO, OTOCZENIE i NAUCZYCIELA (rodzica).

1. Dziecko – Najważniejszy nauczyciel dziecka spoczywa w nim. Dziecko ma wrodzoną, wewnętrzną siłę (energię), która kieruje go do poznawania tego, co niezbędne dla jego rozwoju w kążdym momencie jego życia. 
2. Otoczenie – Dziecko wymaga specjalnie przygotowanego otoczenia, które odpowiada jego potrzebom. Otoczenie Montessori jest dostosowane do rozmiarów dziecka, logicznie uporządkowane i piękne. Zawiera ono również zestaw naukowo i doświadczalnie wybranych materiałów i zadań dydaktycznych, które wspierają dziecko w jego fizycznym, umysłowym i emocjonalnym rozwoju. 
3. Nauczyciel (rodzic) – Nauczyciel lub rodzic przygotowuje i dba o otoczenie, codziennie obserwuje dziecko, aby zobaczyć, jakie ono ma w danym momencie potrzeby (nad czym pracuje), łączy dziecko z jego otoczeniem wprowadzając odpowiednie dla niego zadania, a następnie wycofuje się, by dziecko mogło samodzielnie ćwiczyć i osiągnąć wreszcie coraz silniejszą koncentrację. Jest on bardziej przewodnikiem niż wydającym polecenia. 

Bariery i uczieczki

W tym samym momencie, w którym Dr Maria Montessori opisywała proces normalizacji, zwróciła ona również uwagę na inny równolegle przebiegający proces, który nazwała procesem dewiacji.

Jak w swoim wykładzie podkreśliła Dr Rita Shaefer Zener, pewnie dla wielu z nas słowo 'dewiacja’ niezbyt dobrze się kojarzy, jednak w ujęciu Montessori dewiacje należy rozumieć, jako pewnego rodzaju mechanizmy obronne, lub wybieranie okrężnej drogi w dojściu do celu. W obu przypadkach prowadzi to do pewnych blokad w rozwoju dziecka.

Maria Montessori mówiąc o normalizacji i dewiacji wprowadza jeszcze jedno ważne pojęcie, a mianowicie wprowadza ona koncepcję wewnętrznej energii, tak zwanego horme (termin zapożyczony od angielskiego filozofa Sir Percy Nun), czyli siły życiowej, która stymuluje i pobudza każdego człowieka do działania. Może ona być przyrównana do pojęcia libido wprowadzonego przez Freuda. W ujęciu religii można ją porównać do Ducha Świętego.

Jan ze skupieniem ogląda nową zabawkę

Na początku swej kariery edukacyjnej Dr Maria Montessori wielokrotnie zaskoczona była tym, co pokazywały jej dzieci w pierwszym Casa dei Bambini w biednej dzielnicy Rzymu. Zastanawiała się czasem, czy ich osiągnięcia to nie 'praca aniołów’. Mówiła do siebie:

Tym razem nie uwierzę. Poczekam do następnego razu i może wtedy uwierzę. The Secret of Childhood (Tajemnica Dzieciństwa)

Po ponad 40 latach swojej pracy, szerząc swoje odkrycia na całym świecie, Montessori powiedziała:

Normalizacja jest podstawowym i najważniejszym rezultatem naszej pracy – The Absorbent Mind (Chłonący Umysł)

Termin 'NORMALIZACJA’ został zapożyczony z antropologii i oznacza „stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa” (Dr Rita Shaefer Zener). Dr Maria Montessori użyła słowa normalizacja, by opisać wyjątkowy proces, który zaobserwowała ona w rozwoju dzieci. Nie jest to proces, który przechodzi jakaś garstka dzieci, ale opisuje on właściwości, które są 'normalne’ dla wszystkie dzieci, kiedy ich potrzeby rozwojowe są odpowiednio zaspokajane. Dr Montessori widziała znormalizowane dzieci, jako nowy stopień naszego społeczeństwa.

W ostatnim artykule pisaliśmy o tym, że Maria Montessori poprzez wieloletnią pracę z dziećmi odkryła, iż pierwsze lata życia to szczególny czas, w którym dziecko posiada zwiększoną wrażliwość na porządek i ład. Z tego doświadczenia zrodził się pomysł na odpowiednie zorganizowanie otoczenia dzieci, tak by wszystko miało swój porządek, zarówno układ szafek, materiałów na półkach, jak również sekwencja czynności przy wykonywaniu różnych prac z materiałami. Porządek ten nie jest jednak ważny sam w sobie, ale wynika z niego możliwość zaoferowania dzieciom wolności, której nie mogłyby one doświadczyć w otoczeniu, które nie jest odpowiednio przygotowane.

Rutyna na mikropoziomie

Co oznacza tytuł 'Rutyna na mikropoziomie’? W edukacji Montessori praktycznie każde zadanie, którego podejmują się dzieci ma dokładnie określoną sekwencję ruchów i czynności. Rutyna na mikropoziomie może być porównana do domowych rytuałów zwiazanych z pójściem spać czy czasem na posiłek.

Dzieci w naszych szkołach mają zapewnioną swobodę działania, ale nie oznacza to, że brak w nich organizacji. Organizacja jest w zasadzie niezbędna … jeśli dzieci mają być wolne. – Maria Montessori (The Absorbent Mind, strona 244)

Porządek według Marii Montessori

Dziś rozpoczynamy serię artykułów poświęconych zagadnieniu porządku w edukacji Montessori. Doktor Maria Montessori uważała, że małe dzieci są w tak zwanym okresie szczegolnej wrażliwości na porządek i ład. I nie chodzi tu jedynie o porządek w otoczeniu, w czystej i schludnej klasie czy domu, ale również o porządek w jakim wykonujemy dane czynności, czyli o sekwencję wykonywanych ruchów, czy o porządek w układzie dnia, czyli tak zwaną rutynę , której przykład może stanowić najbardziej popularna rutyna przygotowania dziecka do snu (na przykład: wyciszenie atmosfery, kąpiel, jedzenie, czytanie książki w pokoju dziecka, zasłonięcie żaluzji, czas na sen).

Mieszane wiekowo grupy w placówkach Montessori służa rozwojowi zarówno starszych jak i młodszych dzieci

Wielu rodziców wyraża pewne zaniepokojenie, gdy dowiadują się, że w przedszkolach i szkołach Montessori dzieci przebywają w mieszanych wiekowo grupach – rozpiętość wiekowa wynosi zwykle 3 lata.

Pytanie o zasadność takiego podejścia pojawia się najczęściej u rodziców, których dzieci będą za niedługo przechodzić do kolejnego poziomu nauki (na przykład z przedszkola do szkoły podstawowej) lub którzy nie mieli wcześniej żadnej styczności z metodą Montessori.

Zabawa czy może praca?

Maria Montessori wierzyła, że małe dziecko niezależnie od tego czy 'bawi się’ na placu zabaw, w domu czy w przedszkolu ma bardzo podobne odczucia i potrzeby jak dorosła osoba 'w pracy’.
Dorosłemu zależy na interesującej i ważnej pracy, która daje poczucie spełnienia i preferuje ją ponad zwykłe obowiązki. Dorosły potrzebuje odpowiedniego treningu, narzędzi i miejsca pracy wspierającego koncentrację. Dorosły zwykle oczekuje poszanowania dla jego pracy i potwierdzenia, że została ona wykonana dobrze.
Montessori zaobserwowała, że małe dzieci, kiedy się bawią, również pragną mających cel czynności, które samodzielnie mogą wybierać. Dziecko chce, by pokazać mu jasno, jak daną czynność wykonać, zapewnić mu odpowiednie do tego materiały i przestrzeń. Dziecko ufa również, że jego starania będą w pełni szanowane, a efekt pracy podziwiany.
Dlatego praca dorosłego oraz zabawa dziecka mają równorzędny cel oraz przebiegają w podobny sposób. Rozpoznając te podobieństwa Maria Montessori preferowała nazywanie 'zabawy’ dziecka jego szczególną własną 'pracą’.

Maria Montessori wielokrotnie powtarzała, że umysł dziecka szczególnie od narodzin do 6 roku życia jest jak gąbka, która chłonie wszystko z otoczenia. Do takich wniosków doszła ona już ponad 50 lat temu poprzez obserwację dzieci, z którymi pracowała. Dzisiejsze badania działania mózgu potwierdzają jej tezy. Wykazują one, że najważniejszym okresem rozwoju intelektualnego człowieka nie jest czas studiów, ale właśnie pierwsze 6 lat życia. Wtedy formowany jest mózg, inteligencja i świadomość człowieka.

Więcej w tym artykule

• Dzieci posiadają ogromne możliwości
• Niezwykła rola rodziców na drodze rozwoju swoich dzieci
• Jak rodzice i wychowawcy mogą pomóc w rozwoju dzieci?
• Wpływ rodziców na rozwój mowy u dzieci